Noodweer en zelfverdediging

Afgelopen maand keek ik naar de documentaire “Noodweer, ik ben niet begonnen”. Echt de moeite waard om naar te kijken. Het bracht me ook op het idee van deze blog. Want wat is noodweer nu eigenlijk? En wat zijn de grenzen ervan?

Noodweer [1] wordt ook wel zelfverdediging genoemd, maar eigenlijk is het een iets breder begrip, omdat je ook anderen die worden aangevallen, mag verdedigen. Bovendien mag je ook je eigendommen verdedigen tegen een aanval. Tenminste, onder bepaalde omstandigheden.  

Veel mensen denken namelijk dat het juridisch ‘toegestaan’ is om iemand terug te slaan als diegene jou slaat. Of dat je niet strafbaar bent als je een inbreker helemaal tot moes slaat. Maar dat is niet altijd het geval:

Je mag jezelf wel verdedigen tegen een (dreigende) aanval door een ander, maar alleen als je geen andere mogelijkheid had. Dus als iemand jou een klap geeft en je kunt ook weglopen, kun je je niet beroepen op noodweer als jij een klap terug geeft. Het moet namelijk gaan om een “noodzakelijke verdediging”. Als je je net zo goed om kunt draaien en weglopen, is er geen noodzaak om je te verdedigen. 

Heel belangrijk is daarnaast, dat jouw verdediging proportioneel moet zijn. Dat wil zeggen, dat jouw handelen in verhouding moet staan tot de aanval. Als iemand jou bijvoorbeeld een enkele klap geeft en jij reageert daarop door hem met een mes te steken, zal je meestal niet vrijuit gaan. En als je een inbreker met enig dreigen je huis uit kunt krijgen, zul je nog steeds straf krijgen als je hem desalniettemin helemaal aftuigt.

Om het ingewikkelder te maken, bestaat er ook nog zoiets als noodweer-exces[2]. Dit betekent dat je onder invloed van emoties (die weer veroorzaakt zijn door de aanval) te ver bent gegaan in de verdediging. In zo’n geval kan een verdediging die te ver is gegaan (zoals de voorbeelden in de vorige alinea) toch tot gevolg hebben dat je geen straf krijgt. Als zoiets aan de orde is, is het van groot belang om in een vroeg stadium van het onderzoek duidelijk uit te leggen welke emoties je parten speelden en waarom.

Wat is nou het gevolg van een geslaagd beroep op noodweer of noodweer-exces? Je zult dan worden ontslagen van rechtsvervolging. Dat houdt in dat je geen straf wordt opgelegd. Je wordt dus wel schuldig bevonden aan bijvoorbeeld een mishandeling, maar je krijgt geen straf, omdat jouw handelen te rechtvaardigen was.

Karen Kort

Advocaat

[1] Art. 41 lid 1 Wetboek van Strafrecht: Niet strafbaar is hij die een feit begaat, geboden door de noodzakelijke verdediging van eigen of eens anders lijf, eerbaarheid of goed tegen ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding.

[2] Art. 41 lid 2 Wetboek van Strafrecht: Niet strafbaar is de overschrijding van de grenzen van noodzakelijke verdediging, indien zij het onmiddellijk gevolg is geweest van een hevige gemoedsbeweging, door de aanranding veroorzaakt.